Đâu là lời giải bài toán hàng hóa nông sản ế đồng, đắt chợ?

(Xây dựng) – Đồng bằng sông Cửu Long, vựa nông sản lớn nhất nước, đang mùa thu hoạch trái cây, khoai lang… nhưng nhà vườn, người trồng khoai, trồng hành tím chẳng mấy được vui. Đến mùa thu hoạch nhưng vắng thương lái đến mua, phải đành bán tháo, bán đổ với giá rẻ mạt như cho không…

Thu hoạch khoai lang Bình Tân.

Hàng hóa nông sản ế ẩm…

Về “Vương quốc khoai lang Vĩnh Long” của huyện Bình Tân, tỉnh Vĩnh trong mùa thu hoạch khoai lang. Vụ khoai lang năm nay tuy trúng mùa nhưng người trồng khoai lang kêu cứu. Khác với những mùa khoai lang trước, khoai lang xuất khẩu mạnh hút hàng, chưa thu hoạch đã có thương lái đến hỏi mua, đặt cọc, còn năm nay, do ảnh hưởng dịch bệnh Covid-19, thị trường xuất khẩu khoai lang chính yếu là Trung Quốc bị đình trệ nên đến kỳ thu hoạch mà vắng bóng thương lái đến mua.

Ông Tám Điệp, xã Thành Trung, huyện Bình Tân, tỉnh Vĩnh Long, vừa thu hoạch khoai lang, hàng chục tấn khoai lang đang đổ đống ra cho mọi người lựa bán cho thương lái, không vui, chua xót nói: “Vụ khoai lang năm nay là xong rồi. Mấy anh em tôi trồng hơn 15 công khoai, dỡ khoai lang củ thấy mê nhưng bán không được 1.000 đồng/kg, chưa đủ tiền mướn công chặt dây, cuốc đất, lấy củ nữa. Đó là chưa kể tiền đầu tư công sức thuê xới đất, mua dây giống, mướn trồng, phân thuốc… suốt 4-5 tháng nay. Nếu tính đầy đủ năm nay mấy anh em tôi phải lỗ hơn 150 triệu đồng. Dù lỗ cũng phải thu hoạch, khoai lang tới ngày thu hoạch thì phải dỡ để gieo xạ lúa lại, chứ không khéo mất mùa lúa nữa là khổ hơn”.

Vụ khoai lang năm nay, Bình Tân có đến hàng trăm ngàn tấn khoai lang, do thị trường Trung Quốc không “ăn hàng” ít thương lái đến mua nên khoai lang bị dội, bán dưới 1.000 đồng/kg. Tại đồng khoai lang bị ế bán giá thấp nhưng ở các chợ thành phố Cần Thơ bán khoai lang tím-đặc sản nổi tiếng Bình Tân vẫn ở giá trung bình 5.000 đồng/kg, hoặc 15.000/2kg, siêu thị GO! Cần Thơ bán giá 9.900 đồng/kg, vẫn là khoai lang tím trồng tại Đà Lạt, Lâm Đồng, bán đến 14.900 đồng/kg.

Chưa năm nào hàng hóa nông sản của nông dân gặp khó, rớt giá như năm nay. Các nhà vườn Phong Điền, thành phố Cần Thơ, miệt vườn nổi tiếng thành phố Cần Thơ với thương hiệu dâu Hạ Châu cũng đang đối mặt khó khăn. Những năm trước, dâu Hạ Châu bán đến 25.000-30.000 đồng/kg nhưng mùa dâu này bán chỉ được khoảng 15.000 đồng/kg. Những năm trước, khách du lịch đến miệt vườn Phong Điền đông đúc, ai cũng mua không đủ dâu bán. Bây giờ, dịch bệnh Covid-19 hoành hành khắp nơi, du khách không có nên dâu Hạ Châu cũng ế ẩm.

Ở Hậu Giang, có nhiều nông dân trồng xoài cũng khốn khó. Vì mùa xoài năm nay, bán như cho không. Xoài giống Đài Loan, trái to, ăn sống giòn ngon nhưng do xuất khẩu không được nên cũng bị ế, trước đây xoài này bán 15.000-20.000 đồng/kg nay bán tại vườn chỉ 2.000-3.000 đồng/kg. Tính ra chi phí mướn hái xoài xem như là lỗ nên nhiều nhà vườn mặc kệ để xoài chín rụng đầy gốc.

Bà Nguyễn Thị Thoa (xã Nhơn Nghĩa, huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ), đang chọn lựa sắp xếp lại xoài cho bắt mắt, thấy chúng tôi ghé lại tưởng là lái xoài đến hỏi mua, bà nhanh miệng giới thiệu “Tôi còn hơn tấn xoài, mua đi tôi bán rẻ cho”. Hỏi ra biết vườn bà Thoa trồng hơn 200 cây xoài giống Đài Loan-đây là loại xoài trái rất to 1-1,5kg/trái, hàng năm thu nhập được 3-4 tấn xoài. Mùa xoài đầu vụ, bà bán được 15.000 đồng/kg, rồi qua Tết giá liên tiếp sụt giảm, đến nay lái đến tận vườn mua chỉ 3.000 đồng/kg, còn hái đổ ra bên đường bán lẻ được 5.000 đống/kg. “Xoài rẻ như này, tính ra phân thuốc, thuê mướn công hái ăn hết rồi, nông dân tụi tui đâu còn gì ăn.” Bà Thoa nói.

Vĩnh Châu, tỉnh Sóc Trăng là xứ sở trồng hành tím nổi tiếng từng xuất khẩu đi nhiều nước nhưng năm nay cũng trong tình trạng “giải cứu”. Hơn 02 năm trước, hành tím Vĩnh Châu đã từng được “giải cứu”, tưởng rằng “sóng gió” qua đi với nông dân trồng hành tím nhưng không ngờ năm nay“giông bão” lại ập đến. Vụ hành tím Vĩnh Châu đầu mùa, trước Tết Nguyên đán 2021, bán tại chợ Sóc Trăng với giá cao ngất ngưỡng 65.000-70.000 đồng/kg. Người trồng hành tím Vĩnh Châu hy vọng sẽ được trúng giá nhưng không ngờ đến mùa hành chính vụ, giá giảm dần giá chỉ còn 10.000-15.000 đồng/kg nhưng ít thương lái đến mua. Người trồng hành tím Vĩnh Châu kêu cứu. Nhiều cơ quan, đoàn thể chung tay “giải cứu” bán hành tím Vĩnh Châu 15.000 đồng/kg. Tuy hành tím ế đồng, bán giá thấp như vậy nhưng ở siêu thị GO! Cần Thơ vẫn bán giá 62.900 đồng kg, cao gấp 04 lần giá bán tại các chợ Cần Thơ. Một người tiêu dùng cho rằng: “Giá hành tím này ở chợ chỉ 15.000 đồng mà siêu thị bán đến hơn 60.000 đồng/kg. Ai mua?”

Đâu là giải pháp phát triển bền vững

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, hàng hóa nông sản Đồng bằng sông Cửu Long đang bị nghẽn bởi khâu lưu thông phân phối tiêu thụ. Nông dân Đồng bằng sông Cửu Long vẫn còn cuộc “chơi” riêng lẻ, chưa hợp tác cùng nhau trồng trọt, cùng nhau tiêu thụ. Khâu lưu thông phân phối tiêu thụ lệ thuộc vào thương lái, chứ chưa hợp tác liên kết với nhau để hợp đồng các chợ đầu mối, các chợ lớn của thị trường nội địa với gần 100 triệu người tiêu dùng còn bỏ ngỏ. Vì thế khi xuất khẩu hàng hóa nông sản Đồng bằng sông Cửu Long bị ách tắt, thương lái không mua nông sản hàng hóa nữa, nông dân kêu cứu.

Nghĩ rằng Đồng bằng sông Cửu Long cần sớm tổ chức cơ cấu lại sản xuất, hình thành chuỗi giá trị trồng trọt-thu mua-chế biến-tiêu thụ… cùng nhau chia sẻ thông tin, rủi ro, lợi nhuận thì mới hy vọng hàng hóa nông sản mới có triển vọng phát triển bền vững, nhà nông có cơ may cải thiện cuộc sống, giàu có lên. Chứ như hiện nay tình trạng sản xuất kinh doanh “ao làng” thì khó vươn ra biển lớn. Các chuyên gia kinh tế nông nghiệp cho rằng nông dân Đồng bằng sông Cửu Long không tài nào đủ sức để vượt qua đại dương mênh mông mà trong đường bơi này là cuộc đua tiếp sức của “bốn nhà”. Đó là Nhà nước-nhà khoa học-nhà doanh nghiệp-nhà nông. Có như vậy, nông dân Đồng bằng sông Cửu Long mới kỳ vọng “bơi” đến đích được.

Hành tím Vĩnh Châu bán tại siêu thị GO! Cần Thơ với giá 62.900 đồng/kg cao hơn gấp 4 lần giá hành “giải cứu”.

GS.TS Võ Tòng Xuân, có hàng chục năm nghiên cứu, gắn bó với nông dân Đồng bằng sông Cửu Long cho rằng: “Để sẵn sàng hội nhập kinh tế thế giới nhất thiết người nông dân phải đổi mới, đẩy mạnh hiện đại hóa nông nghiệp trong khuôn khổ phát triển nông thôn mới. Trong quá độ sẽ có hy sinh, nhiều nông dân nhỏ sẽ bị đào thải. Muốn đứng vững trong giai đoạn mới, nông dân nhỏ cần liên kết nhau, có khả năng thích nghi với hệ thống sản xuất hiện đại, giảm chi phí, hạ giá thành. Phải xây dựng hợp tác xã nông nghiệp nơi thích hợp để tạo môi trường đầu tư sản xuất thuận lợi cho nông dân nghèo đồng thời làm vùng nguyên liệu cho các doanh nghiệp. Khuyến khích doanh nghiệp có đầu ra đến liên kết với hợp tác xã nông nghiệp tại vùng nguyên liệu bền vững lâu dài.

Doanh nghiệp phải biết người, biết ta là thấy được cơ hội, lường được những thách thức. Biết liên kết lực lượng nhà nông và tin tưởng lẫn nhau, có cơ chế chia sẻ lợi ích có lời chia lời, có lỗ cùng chia lỗ thì các bên gắn bó với nhau. Nông dân cá thể sẽ không tồn tại được mà thay vào đó là nông dân tập thể-hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới, liên kết với doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ nguyên liệu từ nông dân. Nhà nước tích cực đầu tư công nghệ, nâng cao trình độ tay nghề của tất cả các thành phần kinh tế. Lãnh đạo từng địa phương tổ chức thế nào để gắn “Nhà doanh nghiệp” với “Hợp tác xã nông nghiệp hoặc cánh đồng lớn trong đó nhà nông gắn kết nhà nông” sản xuất nguyên liệu theo quy trình nông nghiệp kỹ thuật cao cung cấp cho doanh nghiệp chế biến sản phẩm có thương hiệu mạnh…”.